Ενώπιον των κρίσεων: ελλείπουν τα χρειώδη* (*μέσα ανάλυσης)

Εκ των μεγαλυτέρων προβλημάτων των κοινωνικών (και όχι μόνο) αναλυτών είναι η -σχεδόν φυσικά αναπτυσσόμενη- δουλεία απέναντι στο ερμηνευτικό σχήμα.

Για να διατηρήσουμε ικανότητα πρόβλεψης και επίδρασης επί της πραγματικότητας, πρέπει η αντίληψή μας γι’ αυτήν να συγκλίνει προς αυτήν. Δυστυχώς για να αλλάξει η ανθρώπινη αντίληψη για την πραγματικότητα χρειάζεται, συνήθως, την επίδραση της ήδη μεταβληθείσας πραγματικότητας.

Άρα η πραγματικότητα μεταβάλλεται κατ’ αρχή ταχύτερα από ότι η ανθρώπινη αντίληψη περί αυτήν. Παράλληλα νοητικές και ψυχολογικές αδράνειες αλλά και καθεστηκυίες (μικρο-) εξουσίες επιτείνουν την προσκόλληση στα υφιστάμενα σχήματα ερμηνείας.

Αυτό που προκύπτει είναι μια αμηχανία μπροστά σε μιά διαφοροποιημένη πραγματικότητα την οποία επιχειρούμε προκρούστεια να προσαρμόσουμε στο ερμηνευτικό μας παράθυρο.

Συνήθως η αμηχανία αυτή ξεπερνιέται με ένα λογικό τέχνασμα: αυτό του κυρίαρχα καθοριστικού παράγοντα ή της κυρίαρχης αντίθεσης. Δεν αμφισβητείται η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας αλλά μία εκ των μεταβλητών της (αυτή που διευκολύνει τον δεδομένο τρόπο σκέψης) αναγορεύεται σε επικαθορίζουσα – έστω σε τελική ανάλυση -τις υπόλοιπες.

Δεν ισχυρίζομαι εδώ ότι παράγοντες βαρύνουσας σημασίας γενικώς δεν υφίστανται. Παρατηρώ όμως ότι με την συχνά «αυτονόητη» και γενικευτική χρήση τους τείνουν να υποβαθμίζονται οι λοιπές παράμετροι και να αγνοούνται σημαντικότατες διαδράσεις και επιπτώσεις στο όποιο πεδίο. Υπεραπλουστεύεται δηλαδή η πολυπλοκότητα με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η ουσιαστική κατανόηση και διαχείριση της δεδομένης προβληματικής κατάστασης.

Αφορμή για τις σκέψεις αυτές απετέλεσαν δύο πρόσφατα κείμενα.

Στο πρώτο ο γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος Alain Badiou απαντά στον ομοεθνή και ομότεχνό του Jean-Luc Nancy ο οποίος έλαβε δημόσια θέση υπέρ της επέμβασης στην Λιβύη. Για τον Badiou είναι «αυταπόδεικτο» (“self-evident”) ότι η επέμβαση αυτή επιτρέπει στους «μείζονες σφαγείς της σύγχρονης ανθρωπότητας » (“the major butchers of contemporary humanity”) την προνομιακή είσοδο σε ένα σκηνικό από το οποίο μέχρι τώρα ήταν αποκλεισμένοι. To σκηνικό αυτό σίγουρα περιλαμβάνει έναν ήσσονος σημασίας σφαγέα, ενδεχομένως αντιθέσεις φυλών, ενδο-ατλαντικούς διαγκωνισμούς, αλλά όλα αυτά χάνονται στο βάθος του πεδίου σκιασμένα από τον κυρίαρχο παράγοντα, τον αρνητικό πόλο της βασικής αντίθεσης.

Στο δεύτερο κείμενο ο καθηγητής της φιλοσοφίας των επιστημών του ΕΜΠ Αριστείδης Μπαλτάς επιχειρεί μια -συστηματική και ενδελεχή- σύνοψη των αιτίων της τρέχουσας διεθνούς και ελλαδικής κρίσης. Εστιάζει ωστόσο μια εκ των επισημάνσεών του στο ότι τα ΜΜΕ «και ιδιαίτερα τα ‘δελτία των 8’ και οι ‘ενημερωτικές εκπομπές’» επιστρατεύονται προκειμένου «να καλλιεργήσουν την ‘ιδέα’ της κοινής ενοχής» (για την κρίση). Δέχεται όμως ότι «Το προηγούμενο καθεστώς συσσώρευσης στήριζε κοινωνικές συμμαχίες. Ο αχαλίνωτος δανεισμός επέτρεπε σε σχετικά μεγάλες μερίδες μεσοστρωμάτων να μετέχουν σε μια μορφή επισφαλούς ευημερίας και να εδράζουν κοινωνικά την πολιτική του κεφαλαίου». Άρα ανιχνεύεται κάποια μορφή αμοιβαίου οφέλους ως αντικειμενική βάση μιάς τέτοιας κοινωνικής συμμαχίας μεταξύ «κεφαλαίου» και «μεσοστρωμάτων». Στην αντικειμενική αυτή βάση θα μπορούσε επίσης να προστεθεί ένα κοινό ή έστω ομόλογα προσανατολισμένο υπόδειγμα ευημερίας με άξονα τον άκρατο καταναλωτισμό. Παρ’ όλα αυτά οι όποιες τέτοιου τύπου συνάφειες σκιάζονται και πάλι από την δομική αντίθεση (κεφαλαίου-εργασίας) και ταξινομούνται εν τέλει ως «ιδεολογική παραζάλη».

Τα χρειώδη μέσα για την κατανόηση και αποτελεσματικότερη διαχείριση των πάσης φύσεως προβληματικών (και όχι μόνο) καταστάσεων περιλαμβάνουν πρωτίστως: συνθετότερη ανάλυση με λεπτομερή καταγραφή και τεκμηριωμένη ιεράρχηση στις δεδομένες συνθήκες των παραγόντων που αλληλεπιδρούν και λελογισμένη προσφυγή στην έννοια της βασικής αντίθεσης.

Τα χρειώδη αυτά μέσα, ενώ ευρίσκονται εν αφθονία στην διαλεκτική, συχνά λησμονούνται και παραλείπονται

Θ.Τ.

Τα προαναφερθέντα κείμενα:

http://www.versobooks.com/blogs/463-alain-badious-open-letter-to-jean-luc-nancy ,

http://enthemata.wordpress.com/2011/04/17/baltas-2/